Vừa đây thấm thoát nửa năm tàn

 Tỉa tót dâm cành mấy nụ lan

Sả lá, xương rồng treo trước cửa

Chè xôi, bánh ú đặt trên bàn

Hoa chờ khỏa cánh ngày Đoan Ngọ

Rượu đợi tràn ly buổi Thực Hàn

Thấp thỏm mong người về kịp Tết

Trong lòng cứ nghĩ chuyện lan man!

Trên đây là những câu thơ trong bài “Đón Tết Đoan Ngọ” do tác giả Nguyễn Nhật sáng tác, bài thơ đã lột tả được những phong tục chính của Tết Đoan Ngọ như tắm lá thơm, cúng xôi chè, ăn cơm rượu giết sâu bọ...v.v. Tết Đoan Ngọ hay còn được gọi là tết Đoan Dương, được tổ chức vào giờ Ngọ, ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm. Đây là ngày tết truyền thống tại một số quốc gia Đông Á như Việt Nam, Triều Tiên, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Quốc. Đoan nghĩa là mở đầu, Ngọ là giữa trưa, Đoan Ngọ là bắt đầu lúc giữa trưa; còn Dương là mặt trời, dương Đoan Dương nghĩa là bắt đầu lúc khí dương đang thịnh. Sở dĩ Tết này được gọi là Tết Đoan Ngọ, chính vì tháng năm là tháng bắt đầu nắng to, khi dương đang thịnh như mặt trời vào lúc giữa trưa.

Sự tích tết Đoan ngọ thì mỗi nước mỗi khác. Nếu như ở Trung Quốc gắn liền với truyền thuyết tết Đoan Ngọ nhớ Khuất Nguyên – một nhân vật lịch sử của người Trung Hoa. Thì tại Việt Nam, nguồn gốc tết diệt sâu bọ được bắt nguồn từ truyền thuyết về mẹ Âu Cơ, ca dao có câu “Tháng năm ngày tết Đoan Dương/ Là ngày giỗ mẹ Việt Thường Văn Lang”. Tháng năm mùa hè cũng là dịp côn trùng, sâu bệnh gây hại cho con người và mùa màng nên nhân dân ta khi xưa đã chọn ngày 5 tháng năm làm ngày để mọi người đồng loạt diệt côn trùng. Đó chính là nguồn gốc tết diệt sâu bọ.

Trong ngày Tết Đoan Ngọ người ta thường có những tục lệ khác nhau như: Tục chiết sâu bọ, Tục tắm nước lá mùi, Tục khảo cây lấy quả, Tục hái thuốc vào giờ Ngọ. Đối với người dân miền biển Kim Sơn, tết Đoan Ngọ là dịp để những người con trưởng thành, đã lập gia đình về hướng bố mẹ đôi bên, bày tỏ lòng hiếu kính với tổ tiên qua việc chuẩn bị lễ cúng như hoa quả tươi ngon đặc trưng cho mùa hè.

Ở Kim Sơn cũng như nhiều địa phương ở miền bắc, Tết Đoan Ngọ không thể thiếu cơm rượu nếp, đặc biệt là rượu nếp cẩm. Người ta cho rằng, bộ phận tiêu hoá của con người thường có các loại ký sinh gây hại và chúng nằm sâu trong bụng nên không phải lúc nào cũng diệt được. Duy có ngày mùng 5/5 (âm lịch), các loại ký sinh này thường ngoi lên, con người có thể ăn thức ăn, hoa quả vị chua, chát và nhất là rượu nếp mới có thể loại bỏ chúng. Theo dân gian, rượu nếp được ăn ngay khi vừa ngủ dậy thì rất hiệu nghiệm. Rượu này chủ yếu là xôi còn nguyên hạt lên men, còn gọi là "cái". Người dân thường dùng các loại gạo nếp trắng và cẩm đồ thành xôi, để nguội rồi rắc men, ủ trong ba ngày. Thúng xôi ủ được đặt trên một chiếc chậu, hứng lấy nước rượu để khi ăn, trộn với cái, tạo vị ngọt, cay rất dễ chịu. Người già, con trẻ đều có thể ăn loại rượu này.

Tết Đoan Ngọ không thể thiếu cơm rượu nếp

   Theo quan niệm xưa, cây cỏ vào ngày tết Đoan Ngọ có tác dụng chữa bệnh rất tốt như các bệnh ngứa ngoài da, rôm sảy ở trẻ nhỏ, nhất là các bệnh về đường ruột hay khi cảm mạo, các loại lá như sài đất, bồ công anh, cỏ mần trầu, kim ngân, hương nhu, tầm bóp, lá mía bách giải, hắc hương… đem những lá thuốc này nấu nước xông, giải cảm rất tốt.

Những loại cây thuốc được người dân đem ra chợ bán từ sáng sớm

Những phong tục của ngày tết Đoan Ngọ luôn mang đậm văn hóa truyền thống của mỗi người Việt Nam, là nét đẹp cần được giữ gìn và phát huy, trước để cúng bái tổ tiên, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống sung túc, sau là ước mong diệt hết sâu bệnh trong người, mong cho cơ thể khỏe mạnh. Đây cũng là dịp con cháu sum vầy, đoàn tụ, quây quần; tuy nhiên năm nay do những ảnh hưởng của dịch Covid – 19, mỗi người dân chúng ta cùng nâng cao ý thức, hạn chế tập trung đông người, nghiêm túc thực hiện khuyến cáo 5K của Bộ Y tế.                                                               

                                                         ​​​​​DiệuHoa