Đền Nguyễn Công Trứ có tên là Truy Tư Từ, thờ Doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ - người có công khai sinh lập ra huyện Kim Sơn năm 1829 ở xã Quang Thiện, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình.

Ngôi Đền thờ Nguyễn Công Trứ

Đền Nguyễn Công Trứ có nhiều nét độc đáo mà ít đền thờ trong cả nước có được: Đây là đền thờ làm từ một ngôi nhà do chính Nguyễn Công Trứ xây dựng nên và đã ở đó một thời gian; Đền thờ được xây dựng từ khi Nguyễn Công Trứ còn sống. Tại đây những người không theo tôn giáo nào, những người theo Phật giáo hay Công giáo đều đến tế lễ.

Tượng thờ Nguyễn Công Trứ

Nguyễn Công Trứ (1778 – 1858) người làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, là người học giỏi, thông minh nhưng thi cử lận đận, mãi đến năm 42 tuổi mới đỗ Giải Nguyên (đỗ đầu kỳ thi Hương).  Ông là người  văn võ song toàn, cùng với Cao Bá Quát, Nguyễn Công Trứ là một trong hai thi sĩ nổi tiếng nhất nửa đầu thế kỷ XIX. Đặc biệt công lao lớn nhất của ông là khai khẩn ruộng đất, chiêu mộ dân lưu vong lập ra hai huyện Tiền Hải (Thái Bình) và Kim Sơn (Ninh Bình).

Các đoàn về tế lễ tại Đền thờ dịp giỗ Cụ Nguyễn Công Trứ

Công lao của Nguyễn Công Trứ với nhân dân huyện Kim Sơn là rất lớn, Nhân dân huyện Kim Sơn đã làm đền thờ ông ở xã Quang Thiện đó là đền thờ sống gọi là Sinh Từ. Cho tới năm 1858, sau khi Nguyễn Công Trứ mất, nhân dân huyện Kim Sơn xây dựng thêm Tiền đường, Sinh Từ trở thành Chính cung và từ đó Sinh Từ cũng được đổi tên là Truy Tư Từ. Đền Nguyễn Công Trứ đã được Bộ Văn hoá - Thể thao & Du lịch công nhận là Di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia ngày 22 tháng 01 năm 1992.

Lễ hội đền Nguyễn Công Trứ là lễ hội lớn nhất của cư dân huyện mới ven biển Kim Sơn.  Lễ hội được tổ chức từ ngày 14 tháng 11 đến 16 tháng 11 âm lịch hàng năm để ghi nhớ công ơn và tưởng niệm ngày mất của Doanh điền Nguyễn Công Trứ - người đã chiêu dân khai hoang lấn biển lập ra huyện Kim Sơn (núi vàng) của Ninh Bình và Tiền Hải (biển bạc) của Thái Bình. 

Phần lễ: Dâng hương tại đền thờ Nguyễn Công Trứ xã Quang Thiện, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình. Thường sẽ có sự tham gia của rất nhiều làng trong huyện Kim Sơn. Điều độc đáo là lễ hội có sự tham gia của cả người lương và người giáo với những nghi thức khác nhau.

Phần hội: là phần tổ chức trò chơi đua thuyền trên sông Ân (bơi chải), kéo co, cờ người, tổ tôm điếm và một số trò chơi dân gian đặc trưng của lễ hội cư dân vùng đồng bằng ven biển. Phần hội còn tổ chức 2 đêm giao lưu hoặc liên hoan văn nghệ: 1 đêm là ca ngợi quê hương đất nước, ca ngợi công lao to lớn của cụ Nguyễn Công Trứ, 1 đêm hát chèo, hát văn, ca trù loại hình nghệ thuật truyền thống để tri ân công đức của Cụ Nguyễn Công Trứ.

Lễ hội đền Nguyễn Công Trứ là hoạt động đặc sắc vừa góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc, làm phong phú đời sống tinh thần cho nhân dân, đồng thời giáo dục đạo lý tốt đẹp uống nước nhớ nguồn đối với Doanh điền Nguyễn Công Trứ./.

                                                                                         Phạm Văn Sang - Trưởng Phòng VHTT huyện